आजचा विद्यार्थी, विज्ञान व तंत्रज्ञान, आणि शिक्षकाची भूमिका – सौ.भाग्यश्री पंकज तळेले
जळगाव, मंडे टु मंडे न्युज नेटवर्क l २८ फेब्रुवारी हा दिवस भारतात ‘राष्ट्रीय विज्ञान दिन’ म्हणून साजरा केला जातो. याचे प्रमुख कारण म्हणजे भारतीय वैज्ञानिक डॉ. सी. व्ही. रामन यांनी १९२८ साली केलेल्या ‘रामन प्रभाव’ या महान शोधाची घोषणा. आज विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या झपाट्याने वाढणाऱ्या युगात विद्यार्थ्यांसाठी नवीन संधी आणि आव्हाने निर्माण झाली आहेत. अशा परिस्थितीत, विज्ञान शिक्षकांची भूमिका केवळ माहिती देणाऱ्या म्हणून मर्यादित न राहता विद्यार्थ्यांना नवनवीन संशोधन, प्रयोगशीलता, आणि विवेकी दृष्टिकोन विकसित करण्यास प्रोत्साहित करणारी असली पाहिजे.
आजचा विद्यार्थी आणि विज्ञान-तंत्रज्ञानाचा प्रभाव
आजचा विद्यार्थी डिजिटल युगात वाढत आहे. त्याच्या आयुष्याचा प्रत्येक भाग विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाने व्यापलेला आहे. काही महत्त्वाचे बदल पुढीलप्रमाणे आहेत:
१. माहिती तंत्रज्ञान आणि डिजिटल क्रांती
आजच्या विद्यार्थ्यांकडे इंटरनेट, स्मार्टफोन, संगणक आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता यासारखी तंत्रज्ञानाची साधने उपलब्ध आहेत. यामुळे त्यांचे शिक्षण अधिक सुलभ झाले आहे. ऑनलाईन शिक्षण, ई-बुक्स, व्हर्च्युअल प्रयोगशाळा, आणि आभासी वास्तव (VR) यांसारख्या तंत्रज्ञानामुळे त्यांची शिकण्याची गती वाढली आहे.
२. विज्ञान आणि संशोधनाची वाढती आवड
नवीन संशोधन आणि प्रयोगशाळा यांच्या माध्यमातून विज्ञान विषयावरील रुची वाढत आहे. रोबोटिक्स, नॅनो-तंत्रज्ञान, जैवतंत्रज्ञान, आणि अवकाशशास्त्र यांसारख्या क्षेत्रांत विद्यार्थी मोठ्या प्रमाणावर आकर्षित होत आहेत.
३. समस्या सोडवण्याची क्षमता
तंत्रज्ञानाच्या मदतीने आजच्या विद्यार्थ्यांकडे अधिक माहिती आहे, पण त्याच वेळी गोंधळाची स्थितीही निर्माण होते. त्यामुळे शिक्षकांनी त्यांना योग्य निर्णय घेण्याची आणि विश्लेषण करण्याची क्षमता विकसित करण्यासाठी मार्गदर्शन करणे आवश्यक आहे.
शिक्षकांची भूमिका: एक दिशादर्शक म्हणून
आजच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान प्रधान जगात शिक्षकांची भूमिका फक्त ज्ञान देणाऱ्याची नाही, तर मार्गदर्शक, प्रेरणादायी व्यक्ती आणि संशोधनक्षमतेला चालना देणारी असावी. शिक्षकांनी खालील गोष्टींवर भर द्यावा:
१. प्रयोगशीलता आणि संशोधनक्षमतेला चालना
विद्यार्थ्यांना केवळ पुस्तकी ज्ञान न शिकवता प्रत्यक्ष प्रयोग, उपक्रम आणि संशोधन करण्यासाठी प्रेरित करणे आवश्यक आहे. विज्ञान प्रयोगशाळा अधिक सुसज्ज करणे, प्रात्यक्षिके दाखवणे आणि त्यांना स्वयंपूर्ण प्रयोग करण्यास प्रवृत्त करणे गरजेचे आहे.
२. तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर
शिक्षकांनी पारंपरिक अध्यापन पद्धतींबरोबरच तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर करावा. ऑनलाईन साधने, डिजिटल बोर्ड, अॅनिमेशन, व्हिडिओ लेक्चर्स, आणि AI-आधारित शिक्षण प्लॅटफॉर्म यांचा वापर केल्याने विद्यार्थ्यांना विज्ञान अधिक समजण्यास मदत होईल.
३. वैज्ञानिक दृष्टिकोन विकसित करणे
विज्ञान म्हणजे केवळ संकल्पना नव्हे, तर तो एक विचार करण्याचा दृष्टिकोन आहे. शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना तर्कशुद्ध विचार करायला शिकवले पाहिजे. कोणतीही गोष्ट अंधश्रद्धा किंवा गैरसमजुतींवर आधारित न करता वैज्ञानिक पद्धतीने पडताळून पाहण्याची सवय लावावी.
४. सहकार्य आणि संवाद कौशल्ये वाढवणे
आजच्या काळात वैज्ञानिक संशोधन एकल व्यक्तीने होत नाही, तर संपूर्ण टीमच्या सहकार्याने होते. त्यामुळे शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना संवाद कौशल्य, सहकार्य आणि संघभावना विकसित करण्यास मदत करावी.
५. नैतिकता आणि जबाबदारी शिकवणे
विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा विकास वेगाने होत असताना त्याचा योग्य वापर करणे तितकेच महत्त्वाचे आहे. सायबर सुरक्षा, नैतिक हॅकिंग, पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञान, यांसारख्या विषयांवर विद्यार्थ्यांना जागरूक करणे हे शिक्षकांचे कर्तव्य आहे.
उपसंहार
आजचा विद्यार्थी विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या जगात वावरत आहे. त्याला योग्य दिशेने मार्गदर्शन करण्यासाठी शिक्षकांनी संशोधनात्मक, प्रयोगशील, आणि तंत्रज्ञानस्नेही दृष्टिकोन स्वीकारला पाहिजे. शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना फक्त पुस्तकी ज्ञान न देता विचार करण्याची कला, नवकल्पनांचा शोध, आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन विकसित करण्यासाठी प्रेरित करावे. अशा प्रकारे, विज्ञान शिक्षक भविष्यातील वैज्ञानिक आणि संशोधक घडवण्यासाठी एक महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतात.
“विद्यार्थ्यांमध्ये नवी जिज्ञासा निर्माण करा, संशोधनाची आवड वाढवा आणि विज्ञानाची गोडी लावा – हेच खरे विज्ञान शिक्षण!”
—— सौ.भाग्यश्री पंकज तळेले.
प्रगती माध्यमिक शाळा, जळगाव.
